1971 yılında, Şah Muhammed Rıza Pehlevi tarafından 650 milyon dolar harcanarak düzenlenen, İran şahlarının 2500. yıl şenliklerinin yapıldığı çadır kenti Şiraz şehrinin yaklaşık 60 km kuzeydoğusunda bulunan Persepolis’te yer alıyordu. Bir zamanlar İran şahının görkemli partisinde misafirlerini ağırlayan bir çadır kent.
Bu partinin organizasyon komitesinde üye olarak faal durumda yer alan Abülrıza Ensari, bir gün şahın kız kardeşi tarafından çağrılır ve kendisine şahın 1 sene sonrası için kraliyete yakışır bir kutlama istediğini söyler. Pers krallarının şehri Persepolis’te yapılması düşünülen organizasyon için sahayı incelemeye giden Ensari, Persepolis’in yılan ve akreplerle dolu olduğunu görür. Fakat karar verilmiş ve misafirlere davetiyeler gönderilmiştir. İlk olarak Persepolis’teki yılanlar ve akrepler toplanır. Ensari, bir kamyona sığacak kadar hayvan topladıklarını söyler. Böyle bir programın yapılacağı halk arasında yaygınlık kazanınca insanlar bunun bir şaka olduğunu düşünür. Zira Şiraz ve bağlı olduğu Persepolis, uluslararası bir aktivitenin yapılabileceği son yerlerden biridir. İklim ve coğrafya şartları bir tarafa böylesine büyük bir organizasyon için altyapı çalışmalarına ihtiyaç vardır ve bu ciddi bir harcama gerektirir. Kutlama yapılan 1971’de İran halkının neredeyse yarısı yoksulluk sınırı altında hayatını devam ettirmektedir. Halk böyle bir durumdayken Fransa’dan getirilen 40 tır, 100 uçaklık malzeme ve yapılan harcamalar halkta büyük tepki yaratır. Şah ve İran halkı arasındaki sorunlar kendini belli eder olmuş ve şahın tahtını devirecek Humeyni’de şah aleyhinde çalışmalara başlamıştır.
Kimi uzmanların da belirttiği gibi, şahın 2500. yıl kutlamaları şahı çöküşe götüren silsilerin halkalarından ilkini teşkil eder. Her ne kadar sürgünde de olsa, Humeyni yayınladığı mesajlar ile halk bu haldeyken yapılan harcamaları şiddetle eleştirir. Kutlama için dünyanın çeşitli ülkelerinden davet edilen kraliyet aileleri, cumhurbaşkanları, başbakanlar ve bakanlarla birlikte konuk listesindeki sayı 600 olmuştur. Konuklar arasında 9 monark(hükümdar), 5 kraliçe ve 21 prens vardır. Konukların kalacakları yer de geniş bir alan üzerinde ikişer sıra halinde 10’ar çadır şeklinde dizayn edilen ve 5 uzantı ile toplam 50 çadırdan oluşan, yukarıdan bakınca bir yıldız gibi görünen çadır kenttir. Şah ve çevresi Avrupa’nın çok büyük hayranıdır. Bu kutlamada da bunun eserleri görülebilir. Zira aslında bu dizayn Fransız kralı I.François(1.François) ile İngiltere kralı VIII. Henry’nin(8.Henry) 1520 yılındaki buluşmalarındaki çadırların düzenlerinden ilham alınarak yapılmıştır. Ziyafet alanına devasa çadırlar da inşa edilmiştir. Onur çadırı adı verilen geniş bir çadır davet edilenleri karşılamak için, çok daha büyük olanı ise yemek salonu olarak hazırlanmıştır. Yemekler için meşhur Fransız restaurant Maxim’s de Paris tutulmuş, bundan dolayı da bu restaurant Paris’te 2 hafta kapalı kalmıştır. Ziyafet için kendisi ile çalışılan Avrupa’lı firmalar bu restaurant ile sınırlı değildi. Fransa’dan getirilen ağaçlarla çadırların etrafı süslenmiş, üstelik bir de 50.000 kuş getirilerek buraya salınmıştır. Fakat Persepolis’in sıcağına dayanamayan kuşlar 3 gün içinde ölmüşlerdir.
Harcamalar çok yüksektir. Kutlamalar için 47 kilometre ipek, 18 ton yemek, 360 bin yumurta, 12 bin şişe viski, 25 bin şişe şarap sipariş edilmiş, yapılacak hizmetler için 180 garson tutulmuş, 60 bin askere ilaveten 6 bin de kostümlü asker burada yer almıştır. 250 kurşun geçirmez limuzin ise konuklar için tahsis edilmiştir. Kutlamalar öylesine şahşahlıdır ki dünya kamuoyunda öylesine bir etki yaratmıştır ki “TİME’ dergisinin bir sayısında kutlamar için şöyle denilmiştir: “Masalların şehrazatı bile yazdığı Binbir Gece Masallarında İran şahının çölün ortasında tertiplediği bu şatafatlı 2500. yıl kutlamalarındaki sahneleri tasavvur edemez.” 5 gün süren kutlamalar 12 Ekim tarihinde Persepolis’in 80 km uzaklığında yer alan Pasargad antik kentindeki Büyük Kiros’un mezarında başlar. Pers tarihi içerisinde çok önemli yere sahip olan Ahameniş İmparatorluğu’nu kuran Kiros’un mezarı başında şah ve eşi şahbanu saygı merasiminde bulunur. Şah Muhammed Rıza Pehlevi, Büyük Kiros’un mezarının karşısına geçer ve “Sen rahat uyu Kiros, bizler uyanığız” der. Bu söz o dönem halk arasında alay konusu olur. Birer örnek olarak halk şöyle der:
⦁ Sen rahat uyu, bizler ülkeyi mahvediyoruz. Sen rahat uyu, bizler petrol parasını harcıyoruz. Sen rahat uyu, bizler zenginliği boşa harcıyoruz.
Şahın yaptığı açılışla bu şekilde başlayan kutlama etkinlikleri içerisinde çeşitli programlar da yer alır. Günümüzdeki Tahran’ın simgesi olan ve İslam Devleti’nin ardından Azadi Kulesi “Özgürlük Kulesi” adını alan Şehyad Kulesi’nin açılışı da kutlamaların son günü yapılır. Festival başladığı gibi şahşahlı bir şekilde sona erer. Türkiye Cumhuriyeti’ni temsilen Cevdet Sunay katılmıştır. Bu kutlamalarda yaptığı bir gaf ile de anılır. Mücevher dolu sandık her konuğun önünden geçirilerek her misafirin 1 adet alması istenilir. Fakat sıra Cevdet Sunay’a geldiğinde bir tane kendisi için bir tane de kızı için alır. Ne var ki fazladan aldığı bu mücevher Türkiye’ye döndükten sonra İran tarafından geri istenir.
Çadır kenti o dönemden günümüze kadar gelen iskelet halleriyle halen durmaktadır. Bunların sebebi de şahın o dönemde yaptığı israfın gözler önünde bir ders niteliğinde yeni nesile gösterilmek istenilmesindendir.
Aykut FİLİZ
Çok zararlı bir çalışma! Şatafata düşkün devlet adamlarına ders olsun Şah’ın âkıbeti.